Amerikaanse kiezers hebben een donkerbruin vermoeden dat ‘het establishment’ alle macht naar zich toe trekt, dus steunen ze anti-establishmentkandidaten als Bernie Sanders en Donald Trump. De trieste waarheid is dat niemand weet waar alle macht is gebleven. De macht komt hoe dan ook niet terug bij de gewone burger als Groot-Brittannië de EU verlaat ofTrump het Witte Huis overneemt. Dat betekent niet dat we teruggaan naar de dictaturen van de twintigste eeuw. Autoritaire regimes lijken net zo machteloos te staan tegenover het tempo van de technologische ontwikkelingen en de snelheid en omvang van de dataflow. In de twintigste eeuw hadden dictators grootse plannen voor de toekomst. Communisten en fascisten wilden de zakelijke energie oude wereld tot de grond toe afbreken en een nieuwe wereld bouwen. Wat je ook van Lenin, Hitler of Mao vindt, je kunt ze moeilijk beschuldigen van gebrek aan visie. Tegenwoordig lijkt het erop dat onze leiders een kans hebben om nog grandiozere toekomstvisioenen na te jagen. Communisten en nazi’s probeerden een nieuwe maatschappij en een nieuwe mens te creëren met behulp van stoommachines en typemachines, terwijl de profeten van vandaag biotechnologie en supercomputers tot hun beschikking hebben. In sciencefictionfilms duiken gewetenloze, Hitler-achtige politici altijd meteen boven op dat soort nieuwe technieken om ze in dienst te stellen van dit of dat megalomane politieke ideaal. Maar onze politici van vlees en bloed in de vroege eenentwintigste eeuw lijken in niets op hun soortgenoten uit Hollywood, zelfs niet in autoritaire landen als Rusland, Iran of Noord-Korea. Ze lijken helemaal niet bezig te zijn met het bouwen van een heerlijke nieuwe wereld. De stoutste dromen van Kim Jong-Un en Ali Khamenei gaan niet veel verder dan atoombommen en raketten. Dat is zó ontzettend 1945. Poetins aspiraties lijken beperkt te blijven tot het herstel van het oude Sovjetblok of het nog oudere tsarenrijk. In de vs noemen paranoïde Republikeinen Barack Obama intussen een gewetenloze despoot die complotten smeedt om de grondslagen van de Amerikaanse samenleving te vernietigen, maar Obama heeft in zijn acht jaar als president hoogstens een kleine zakelijke energie vergelijken hervorming in de gezondheidszorg kunnen doorvoeren, en dat met moeite. Het creëren van nieuwe werelden en een nieuwe mens stond op geen enkele manier op zijn agenda.

Het is niet erg waarschijnlijk dat de nieuwe religies voort zullen komen uit de grotten van Afghanistan of de madrassa’s in het Midden-Oosten. Ze zullen eerder uit onderzoekslaboratoria komen. Zoals het socialisme de wereld veroverde door de belofte van verlossing door stoom en elektriciteit, zo zullen nieuwe technoreligies de wereld de komende decennia veroveren door de belofte van verlossing door algoritmen en genen. Ondanks alle ophef over de radicale islam en christelijke fundamentalisten is de interessantste plek op aarde zakelijke energie vergelijken vanuit religieus perspectief niet Islamitische Staat of de Bible Belt, maar Silicon Valley. Daar zijn hightechgoeroes momenteel heerlijke nieuwe religies voor ons aan het brouwen die weinig te maken hebben met God en alles met technologie. Ze beloven ons alle oude, vertrouwde voordelen – geluk, vrede, welvaart en zelfs het eeuwige leven -maar dan hier op aarde en met behulp van technologie in plaats van na de dood en met de hulp van hemelse wezens. Deze nieuwe technoreligies kunnen verdeeld worden in twee hoofdtypes: technohumanisme en datageloof Het datageloof stelt dat mensen hun kosmische taak hebben volbracht en het stokje nu moeten doorgeven aan totaal nieuwe entiteiten. In het volgende hoofdstuk zullen we de dromen en nachtmerries van het datageloof bespreken. Dit hoofdstuk is gewijd aan het iets conservatievere technohumanisme, dat mensen nog steeds als de kroon der schepping beschouwt en vast blijft houden aan veel traditionele humanistische waarden. Het technohumanisme vindt
ook dat de Homo sapiens van nu zijn historische einde heeft bereikt en in de toekomst niet meer relevant zal zijn, maar concludeert daaruit dat we de technologie moeten gebruiken om Homo deus te scheppen, een superieur soort mens. Homo deus zal een paar essentiële menselijke eigenschappen behouden, maar ook geüpgraded worden met lichamelijke en geestelijke vermogens waarmee hij zich zelfs staande kan houden naast de meest geavanceerde, niet-bewuste algoritmen. Aangezien intelligentie steeds meer losgekoppeld raakt van bewustzijn en aangezien niet-bewuste intelligentie zich razendsnel aan het ontwikkelen is, moeten mensen zakelijke energie actief hun geest upgraden als ze er nog een beetje toe willen doen.

Het liberale geloof in individualisme is gebaseerd op de drie belangrijke aannames die we eerder al bespraken:
1. In ben een in-dividu. Dat wil zeggen dat ik een ondeelbare essentie heb die niet kan worden opgesplitst in delen of subsystemen. Er zitten weliswaar allerlei lagen om deze innerlijke kern heen, maar als ik de moeite neem om die externe schillen eraf te pellen, vind ik diep in mijn binnenste een heldere, eenduidige innerlijke stem, die mijn authentieke zelf is. 2. Mijn authentieke zelf is volkomen vrij. 3. Uit de eerste twee aannames volgt dat ik dingen over mezelf kan weten die niemand anders te weten kan komen. Ik ben namelijk de enige die toegang heeft zakelijke energie vergelijken tot mijn innerlijke, vrije ruimte en alleen ik kan de stem van mijn authentieke zelf horen. Daarom kent het liberalisme het individu zoveel gezag toe. Ik kan anderen geen keuzes voor mij laten maken, want niemand anders kan weten wie ik precies ben, wat ik voel en wat ik wil. Daarom heeft de kiezer altijd gelijk, daarom is de klant koning en daarom is schoonheid een kwestie van smaak.
De biowetenschappen spreken deze aannames echter alle drie tegen. Volgens hen zit het zo:  1. Organismen zijn algoritmen en mensen zijn geen individuen, maar ‘dividuen’. Dat wil zeggen dat mensen een assemblage vormen van allerlei verschillende algoritmen, zonder een eenduidige innerlijke stem of een ondeelbaar zelf. 2. De algoritmen waaruit een mens bestaat zijn niet vrij. Ze worden gevormd door genen en invloeden van buitenaf, en hun beslissingen zijn ofwel deterministisch ofwel toevallig, maar in geen geval vrij. 3. Een extern algoritme kan mij in theorie veel beter kennen dan ik mezelf ooit zal kennen. Een algoritme dat alle systemen zakelijke energie waaruit
mijn lichaam en hersenen bestaan kan volgen, kan precies weten wie ik ben, wat ik voel en wat ik wil. Als zo’n algoritme eenmaal bestaat, zou het de kiezer, de klant en zijn smaak kunnen vervangen. Dan heeft het algoritme altijd gelijk, wordt het algoritme koning en is schoonheid een kwestie van algoritmische berekeningen.

De vorige bladzijden vormden een korte rondleiding langs recente wetenschappelijke ontdekkingen die de liberale filosofie ondermijnen. Nu wordt het tijd de praktische implicaties van die ontdekkingen te onderzoeken. Liberalen zweren bij vrije markten en democratische verkiezingen omdat ze geloven dat ieder mens een uniek en waardevol individu is, wiens vrije keuzes de zakelijke energie vergelijken ultieme autoriteit op het gebied van alles zijn. Er zijn drie praktische ontwikkelingen waardoor dit geloof in de eenentwintigste eeuw achterhaald zou kunnen raken:
1. Mensen zullen hun economische en militaire nut verliezen, waardoor het economische en politieke systeem niet veel waarde meer aan ze zal hechten. 2. Het systeem zal mensen op collectief niveau nog wel waardevol vinden, maar unieke individuen niet. 3. Het systeem zal nog steeds waarde hechten aan sommige unieke individuen, maar daarbij zal het gaan om een nieuwe elite van geüpgradede supermensen en niet om de massa.
Laten we deze drie bedreigingen eens wat gedetailleerder bekijken. De eerste – dat technologische ontwikkelingen de mens op economisch en militair vlak nutteloos zullen maken – zal niet bewijzen dat het liberalisme er op filosofisch niveau naast zit, maar in de praktijk is moeilijk te zien hoe de democratie, de vrije markt en andere liberale instituten zo’n zware slag kunnen overleven. Het liberalisme is immers niet alleen de dominante ideologie geworden omdat het de beste filosofische argumenten had. Het liberalisme werd juist zo’n succes omdat het op politiek, economisch en militair vlak zo logisch was om ieder mens waardevol te noemen. Op de zakelijke energie massale slagvelden van moderne industriële oorlogen en aan de massale lopende banden van de moderne industriële economieën telde ieder mens. Elk paar handen dat een geweer kon vasthouden of een hendel kon overhalen was van waarde.

In de achttiende eeuw was Homo sapiens net een mysterieuze zwarte doos waarvan de innerlijke werking onze pet te boven ging. Als geleerden zich afvroegen waarom een man een mes trok en iemand neerstak, klonk het acceptabel om te zeggen: ‘Omdat hij daarvoor koos. Hij gebruikte zijn vrije wil om voor moord te kiezen en daarom is hij volledig verantwoordelijk voor deze misdaad.’ Maar de afgelopen eeuw hebben wetenschappers de zwarte doos opengemaakt en daar ontdekten ze geen ziel, geen vrije wil en geen ‘zelf’, maar alleen genen, hormonen en neuronen die gehoorzamen aan de fysieke en chemische wetten die ook de rest van de winkel huren utrecht realiteit beheersen. Als wetenschappers zich nu afvragen waarom een man een mes trok en iemand neerstak, volstaat het niet om te zeggen dat hij daar gewoon voor heeft gekozen. Genetici en hersenwetenschappers hebben een veel uitgebreider antwoord gevonden: ‘Dat deed hij door dit of dat elektrochemisch proces in de hersenen, dat werd veroorzaakt door een specifieke genetische architectuur, die de weerslag vormt van oeroude evolutionaire noodzaken in combinatie met toevallige mutaties.’ De elektrochemische hersenprocessen die tot moord leiden zijn niet deterministisch, niet willekeurig en ook geen combinatie van die twee, en ze zijn hoe dan ook nooit vrij. Als een neuron bijvoorbeeld een elektrische lading afvuurt, kan dat een deterministische reactie op externe prikkels zijn, of misschien de uitkomst van een willekeurige gebeurtenis, zoals de spontane afbraak van een radioactief atoom. Die opties laten beide geen ruimte voor een vrije wil. Beslissingen die bereikt worden via een kettingreactie van biochemische gebeurtenissen die elk worden bepaald door een voorafgaande gebeurtenis zijn op geen enkele manier vrij. Beslissingen die voortvloeien uit willekeurige subatomische ongelukjes zijn ook niet vrij, maar gewoon puur toeval. En als willekeurige ongelukjes samengaan met winkel huren schiphol deterministische processen, krijgen we probabilistische uitkomsten, maar ook dat is geen vrijheid.

En hoe zit het met de radicale islam? Of het fundamentalistische christendom, het messianistische jodendom of de hindoerevival? De Chinezen weten misschien niet waar ze in geloven, maar religieuze fundamentalisten weten het maar al te goed. Ruim een eeuw nadat Nietzsche God doodverklaarde, lijkt het erop dat Hij een comeback aan het maken is. Maar dat is hoogstens een luchtspiegeling. God is wel degelijk dood, het kost alleen wat tijd om Zijn lijk af te winkel huren rotterdam voeren. De radicale islam is geen serieuze bedreiging voor het liberale pakket, omdat de moslimfanaten met al hun vuur niet echt veel begrijpen van de eenentwintigste-eeuwse wereld en niets relevants te zeggen hebben over de nieuwe gevaren en kansen die nieuwe technologieën alom aan het genereren zijn. Religie en technologie dansen altijd een hachelijke tango. Ze duwen elkaar weg, maar ze zijn van elkaar afhankelijk en kunnen niet te ver bij de ander vandaan gaan. Technologie is afhankelijk van religie omdat elke uitvinding een veelvoud aan potentiële toepassingen heeft en de techneuten een profeet nodig hebben om de belangrijke keuzes te maken en de gewenste bestemming aan te wijzen. In de negentiende eeuw vonden technici bijvoorbeeld locomotieven, radio’s en interne verbrandingsmotoren uit. Maar zoals in de twintigste eeuw bleek, kun je die middelen even goed gebruiken om fascistische maatschappijen, communistische dictaturen en liberale democratieën mee op te bouwen. Zonder religieuze overtuigingen kunnen de locomotieven niet beslissen welke kant ze op moeten. Aan de andere kant bepaalt de technologie vaak de reikwijdte en de grenzen van onze religieuze visioenen, als een serveerster die onze eetlust inperkt door ons een menukaart te overhandigen. Nieuwe technologieen helpen oude goden om zeep en scheppen ruimte voor nieuwe winkel huren amsterdam goden. Daarom waren agrarische godheden ook zo anders dan de geesten waarin jagers-verzamelaars geloofden, daarom fantaseerden fabrieksarbeiders over andere paradijzen dan boeren en daarom is het veel waarschijnlijker dat de revolutionaire technologieën van de eenentwintigste eeuw volkomen nieuwe religieuze bewegingen voortbrengen dan dat ze middeleeuwse geloven nieuw leven in zouden blazen.

Het schilderij toont een beroemde katholieke overwinning op ketterse protestantse rebellen in de Dertigjarige Oorlog. Snayers wilde deze overwinning gedenken door heel precies de verschillende formaties, manoeuvres en troepenbewegingen vast te leggen. Je kunt de verschillende eenheden, hun wapentuig en hun posities op het slagveld heel makkelijk onderscheiden. Aan de ervaringen en gevoelens van de gewone soldaten hechtte Snayers veel minder belang. Net als Jean-Jacques Walter toont hij ons de veldslag vanuit het Olympische perspectief van goden en koningen en geeft hij ons de indruk dat oorlog een gigantisch kantoorruimte huren utrecht schaakspel is. Als je iets beter kijkt -waarbij je eigenlijk een vergrootglas nodig hebt – zie je dat De Slag op de Witte Berg iets complexer in elkaar zit dan een spelletje schaak. Wat op het eerste gezicht lijkt op geometrische abstractie blijkt bij nader inzien te bestaan uit bloederige gevechtsscènes. Hier en daar zie je zelfs de gezichten van individuele soldaten die rennen of vluchten, hun geweren afschieten of een vijand spietsen met hun lans. Maar deze taferelen ontlenen hun betekenis aan hun functie binnen het grotere geheel. Als we een kanonskogel zien die een soldaat aan stukken rijt, zien we dat als onderdeel van de grote katholieke overwinning. Als de soldaat aan protestantse zijde vecht, is zijn dood zijn verdiende loon voor rebellie en ketterij. Als de soldaat in het katholieke leger vecht, is zijn dood een nobel offer voor de goede zaak. Als we hoger kijken, zien we engelen die hoog boven het slagveld zweven met een wit vaandel dat in het Latijn verklaart wat kantoorruimte huren schiphol er in deze veldslag gebeurt en waarom die zo belangrijk was. De boodschap is dat God keizer Ferdinand II op 8 november 1620 heeft geholpen zijn vijanden te verslaan.

Hoe rationeel is het om de toekomst van de mensheid op het spel te zetten door maar gewoon aan te nemen dat de wetenschappers van de toekomst een paar nog onbekende ontdekkingen zullen doen die de wereld gaan redden? De meeste presidenten, ministers en directeuren die de wereld regeren zijn erg rationele mensen. Waarom willen ze zo’n gok nemen? Misschien omdat ze niet het gevoel hebben dat hun eigen toekomst op het spel staat. Zelfs als alles misgaat en de kantoorruimte huren rotterdam wetenschap het tij niet kan keren, kunnen techneuten altijd nog een geavanceerd soort ark van Noach bouwen voor de hoogste kasten, terwijl ze miljarden anderen laten verdrinken. Het geloof in deze geavanceerde ark is momenteel een van de grootste bedreigingen voor de toekomst van mensheid en milieu. Mensen die in deze nieuwe ark geloven zouden geen vinger in de pap van het wereldwijde milieu moeten krijgen, om dezelfde reden dat mensen die in een hemels hiernamaals geloven geen kernwapens in handen moeten krijgen. En de armen? Waarom protesteren die niet? Als de nieuwe zondvloed komt, zullen zij die volop voor hun kiezen krijgen. Maar ze zijn ook de eersten die zullen lijden onder economische stagnatie. In een kapitalistische wereld wordt het leven van de armen alleen beter als de economie groeit. Ze zullen dus niet snel achter maatregelen gaan staan die toekomstige ecologische rampen kunnen afremmen door de huidige economische groei te vertragen. Het milieu beschermen is prachtig, maar kantoorruimte huren amsterdam mensen die hun huur niet kunnen betalen, maken zich veel meer zorgen over rood staan dan over smeltende ijskappen.

Dit hoofdstuk gaat over de moderne jacht naar macht. In het volgende hoofdstuk onderzoeken we hoe de mens zijn groeiende macht heeft gebruikt om toch weer wat betekenis binnen te smokkelen in de eindeloze leegte van de kosmos. Want wij moderne mensen hebben weliswaar beloofd de zin van het leven af te zweren in ruil voor macht, maar er is niemand die ons aan die belofte zal houden. We denken dat we slim genoeg zijn om alle voordelen van de moderne deal binnen te slepen zonder daarvoor de prijs te betalen.
Het verschil tussen bankiers en vampiers
De moderne jacht naar macht wordt aangedreven door de alliantie van wetenschappelijke vooruitgang en economische groei. In het verleden
boekte de wetenschap meestal maar heel langzaam vooruitgang en zat de economie muurvast. De geleidelijke toename van de menselijke bevolking leidde wel tot een overeenkomstige productiegroei en sporadische ontdekkingen leidden soms zelfs tot groei per hoofd van de bevolking, maar dit was een heel traag proces. Als honderd dorpelingen in het jaar 1000 honderd ton tarwe produceerden, en 105 dorpelingen in het jaar 1100 107 ton tarwe produceerden, veranderde die nominale groei niets aan het levensritme of de sociale en politieke orde. Tegenwoordig is kantoor huren amsterdam iedereen geobsedeerd door groei, maar in de premoderne tijd wisten mensen niet eens dat er zoiets bestond. Prinsen, priesters en boeren namen aan dat de menselijke productie min of meer stabiel was, dat één persoon zich alleen kon verrijken door iets af te pakken van een ander en dat hun kleinkinderen waarschijnlijk geen hogere levensstandaard zouden hebben. Deze stagnatie vloeide grotendeels voort uit moeilijkheden bij het financieren van nieuwe projecten. Zonder adequate financiering was het niet makkelijk om moerassen te draineren, bruggen te bouwen en havens aan te leggen, en dan  kantoor huren rotterdam hebben we het nog niet eens over het kruisen van nieuwe tarwesoorten, het ontdekken van nieuwe energiebronnen of het creëren van nieuwe handelsroutes. Er was weinig financiering omdat er in die tijd weinig met krediet werd gewerkt, er werd weinig met krediet gewerkt omdat de mensen niet in groei geloofden en de mensen geloofden niet in groei omdat de economie stagneerde.

De moderne wereld is dus wel degelijk heel anders dan de premoderne wereld. Egyptische farao’s en Chinese keizers konden weinig uitrichten tegen hongersnood, ziekte en oorlog, al hebben ze het duizenden jaren geprobeerd. Moderne samenlevingen hadden het binnen een paar eeuwen voor elkaar. Zijn dat niet de vruchten die we plukken nu we onze intersubjectieve mythen hebben ingeruild voor objectieve wetenschappelijke kennis? En valt niet te verwachten dat dit proces zich de komenden decennia alleen maar zal versnellen? Als de techniek ons de kans geeft om mensen te upgraden, de ouderdom te overwinnen en de sleutel tot het geluk te vinden, zullen mensen dan niet minder gaan geven om fictieve goden, naties en bedrijven en zich meer gaan richten op het ontcijferen van de fysieke en biologische realiteit? Dat zou je wel denken, maar het is allemaal veel ingewikkelder. De moderne kantoor huren rotterdam wetenschap heeft de regels van het spel wel degelijk veranderd, maar niet door simpelweg mythen te vervangen door feiten. Mythen blijven de mens beheersen en de wetenschap maakt die mythen alleen maar sterker. De wetenschap breekt de intersubjectieve realiteit niet af, maar zal die alleen maar in staat stellen om de objectieve en subjectieve realiteit vollediger te domineren dan ooit tevoren. Dankzij computers en de biowetenschappen zullen mensen de realiteit steeds meer aanpassen aan hun favoriete verzinsels en zal het verschil tussen fictie en realiteit vervagen. De priesters van Sobek dachten dat er goddelijke krokodillen bestonden en de farao droomde van onsterfelijkheid. In werkelijkheid was de heilige krokodil een doodordinair moerasreptiel, aangekleed met goudbrokaat, en was de farao net zo sterfelijk als de armste boer. Na zijn dood werd zijn lichaam gemummificeerd met conserverende balsems en geurige parfums, maar het bleef zo levenloos als maar kon. Terwijl eenentwintigste-eeuwse wetenschappers kantoor huren amsterdam straks misschien wel in staat zijn om superkrokodillen te knutselen en de menselijke elite de eeuwige jeugd op aarde te bezorgen.